Een homomonument naast een gracht, zoals in Amsterdam, heeft de Zaanstreek niet. Wel staat er sinds 2010 een mensenrechtenmonument aan de Zaan, pal naast het theater van de stad. Het was een initiatief van Amnesty International Zaanstad, in samenwerking met de Zaanse 4 en 5-meicomités, VluchtelingenWerk en het Bureau Discriminatiezaken. Op de zijkant van de bronzen klankschaal is het derde artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens te lezen: ‘Een ieder heeft recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon.’     

Bijna een kwart eeuw voor de onthulling van de Zaanse schaal kreeg het Homomonument bij de Amsterdamse Westermarkt gestalte. Het herinnerde aan de vervolging van homoseksuelen en lesbiennes tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar is inmiddels ook een bron van inspiratie en strijdbaarheid voor de LHBTIQ+-gemeenschap.

De stenen roze driehoek bevat een dichtregel van Jacob Israël de Haan: ‘Naar vriendschap zulk een mateloos verlangen.’ Honderd jaar na in Jeruzalem te zijn neergeschoten leeft de in Zaandam opgegroeide Jacob Israël de Haan voort. Via zijn literaire werk, maar ook als boegbeeld van de homo-emancipatie. In Zaandam is, in marmer gebeiteld, bij de voormalige synagoge een van zijn kwatrijnen te vinden:

‘Wat is de Zaan een mooie, breede, stroom.

Ik ben een jongen te Zaandam geweest.

Jeruzalem: zóó teder als een droom, 

Herdenk ik hier mijn jeugd en elk Joodsch Feest.’

Jacobs moeder wist overigens al dat seksuele diversiteit veel minder een issue zou worden dan in de moeilijke jaren dat haar zoon ermee naar buiten trad. ‘Over honderd jaar is dit alles heel normaal!’, verzuchtte ze in 1908 tegen een buurvrouw. Had iedereen maar zulke voorspellende gaven. De wereld zou er dan al snel een stuk beter voorstaan.